Stounhendz

Praistorijski spomenik na Solsberijskoj niziji, sever Solsberija,u jugozapadnoj Engleskoj datira iz mlađeg kamenog do starijeg bronzanog doba (3000 — 1000. p. n. e.). Spada među megalitne spomenike jer je građen od ogromnih kamenih blokova. Nije poznato kojoj je svrsi Stounhendž služio niti koji je bio motiv njegove izgradnje, ali većina poznavalaca smatra da je imao ulogu u paganskim ritualima tog vremena.

On nema jedinstvenu strukturu, nego seriju struktura koje su izmenjivane i ponovno građene za vreme perioda od 1500 godina. Malo je poznato o njegovim graditeljima. U 17. veku engleski sakupljač starina Džon Obri izložio je teoriju da je to druidski hram. Druga je pretpostavka da su sami Rimljani sagradili spomenik. Obe su pretpostavke osporene u 20. veku kada je dokazano da je Stounhendž sagrađen 2.000 godina pre dolaska druida i Rimljana na to područje. Danas se smatra da su neolitski narodi britanskih ostrvazapočeli gradnju Stounhendža pre 5.000 godina.

Iskopavanja Stounhendža 1950-ih su pokazala da je spomenik građen u tri glavne faze. Najranija je dovršena otprilike 2900. p. n. e. Sastoji se od kružnog jarka prečnika oko 110 m i dubine od 1,5 m. Arheolozismatraju da su se kao motike koristili jelenji rogovi. U drugoj fazi koja je trajala od 2900. do 2500. p. n. e. podignuto je više drvenih debala koje su stavili u središte jama. Na severu odakle se ulazilo u hram su takođe podignute i grede. Stounhendž je uveliko promenjen za vreme treće faze gradnje, koja je trajala od otprilike 2550. do 1600. p. n. e. Otprilike 80 stubova (tzv. plavih kamena, zbog njihove boje) od vulkanskih stena je podignuto u dva koncentrična kruga u središtu mesta. Stubovi su stigli s planina Preseli u jugozapadnom Velsu, smeštenih 220 km od Stounhendža. Prevoz tih stubova, od kojih svaki teži četiri tone, bio je neverovatan poduhvat koji se odvijao po moru, rekama i kopnu. Za vreme te gradnje ubrzo su stubovi pomereni i doneseni novi, peščani, iz Marlboro doline, 40 km severno od Stounhendža. Podignuto je 30 monolita u krugu od 33 m prečnika. Na njih su dodani još i "nadvraci" koji su činili prsten na stupovima. Tako dva stupa sa gredom na njima čine luk zvan triliton (od grčkog što znači tri kamena). Od izvornih 30 danas stoji još 17 stupova i 6 "nadvrataka". Na severoistoku se nalazi otvor te tako ima oblik potkovice.

Na britanskim ostrvima se nalazi više od 1000 kamenih krugova, no Stounhendž je jedinstven među njima. Zašto je Stounhendž sagrađen ostaje nepoznato. Mnogi se naučnici slažu da je morao biti sveto ili posebno mesto religioznih rituala i ceremonija. Mnogi smatraju da je Stounhendž sagrađen od poštovaoca Sunca. Otvor u krugu je okrenut prema ljetnjem izlasku Sunca. U Irskoj je sličan spomenik Njugrejndž, sagrađen približno u isto vreme okrenut prema zimskom izlasku Sunca. Ranih 1960-ih američki je astronom Džerald S. Hokins izložio teoriju, po kojoj je Stounhendž zvezdarnica i kalendar iznenađujuće složenosti, a ta teorija je i danas veoma popularna. On je smatrao da su stari ljudi pomoću Stounhendža predviđali astronomske pojave, uključujući i kratkodnevnicu i dugodnevnicu, pa i pomrčenja Sunca iMeseca.

Današnji naučnici mogu samo nagađati o tome šta je Stounhendž značio njegovim graditeljima i šta ih je nagnalo da ulože toliko rada i pažnje njegovom stvaranju.

Do samog početka 20. veka, većina monolita koja sačinjavaju Stounhendž nije se nalazila na svojim originalnim lokacijama. Razlog tome je povećan broj posetilaca koji su se često penjali po monolitima i na taj način ih pomicali. Provedene su 3 faze konzervatorskih radova vezanih uz zaštitu Stounhendža od daljnjeg propadanja. Palo i oštećeno kamenje je vrlo uspešno i pažljivo zamenjeno i postavljeno na prvobitne pozicije. Postoje fotografije sa opsežnih radova na Stounhendžu iz 1954-1958 godine.

Stounhendž je dodat u UNESKO-ve popis Zaštićene baštine 1986. godine.